Kullandığımız araçlarda önem taşıyan mekanik parçaları arasında şanzımanlar yer alıyor. Çünkü araçlar şanzıman sayesinde hareket ederek istenilen yere götürebilirler. Günümüzün araçlarına baktığımızda otomobil karakterinin oturduğunu görüyoruz. Fakat bundan 50 sene öncesine döndüğümüzde araçlar her zaman problem yaşatıyordu. Bu durum 1984 senesinde nihayet sona erdi. Peki, şanzıman nedir? Çalışması nasıl gerçekleşir? Birlikte kontrol edelim.
Şanzıman Nedir?
Şanzımanlar araçların hareket etmesini sağlayan önemli sistemlerdir. Sürücü aracın vitesini değiştirdiği zaman şanzımanın dişlisini değiştirmiş olur. Küçükten büyüğe doğru giden bu dişliler vites olarak belirlenirler. Açıkçası motorun gücü şanzımanın üzerine gelir ve bu sayede aracın hareketi gerçekleşir.
Cadillac ilk olarak 1928 yılında işlevsel olan bir şanzıman ortaya çıkardı. Daha sonrasında ise 1948 yılında otomatik şanzımanlar boy gösterdi. Gün geçtikçe şanzımanlar üzerinden yapılan yeni geliştirmeler sayesinde çeşitli versiyonlar da ortaya çıktı.
Şuan günümüze baktığımızda kullanılan şanzıman çeşitleri manuel, yarı otomatik, otomatik, DSG, CVT ve çift kavramalı şanzıman şeklindedir.
Şanzıman Görevleri Nelerdir?
Şanzımanlar bir diğer isimle, yani vites kutuları olarak da bilinirler. Araçlar için hayati önem taşıyan bu kutuların görevleri ise şu şekilde sıralanabilir:
- Yol durumuna bağlı olarak araç için en iyi tork gücünü ve hızı belirler.
- Araç hareket etmediği zaman motorun çalışmasını gerçekleştirir. ( Vites mutlaka otomatik şanzıman olan araçlarda N konumunda olması gerektiği gibi manuel olanlarda boşta olmalıdır.)
- Aracın vites değişiminde arkaya veya öne gitmesini sağlar.
- Debriyajla birlikte koordineli olan şanzımanlarda döndürme momenti ortaya çıktığı için araçların hareket etmesini sağlar.
- Yüksek olan süratlerde yakıt tasarrufunu gerçekleştirir.
Şanzımanın temel görevlerini bu şekilde sizlere sıraladık. Şimdi ise şanzımanların çeşitleriyle ilgili olarak sizlere bilgiler sunacağız.
Şanzıman Çeşitleri Nelerdir?
Şanzımanlar pek çok çeşitten oluşan mekanik aletler diyebiliriz. Herkesin bildiği gibi manuel ve otomatik olan şanzımanların dışında elbette farklı türden şanzımanlarda mevcut. Şanzımanların çeşitlerini sizlere sırasıyla açıklıyoruz.
Manuel Şanzıman Türü
Debriyajlı olan şanzımanlar için manuel şanzıman adı verilir. Vites geçişleri sürücü tarafından gerçekleştirilen bu şanzıman tipinde debriyaj pedalı önemli bir rol oynar. Debriyaj pedalına basıldığı zaman vites geçişleri gerçekleştirilebilir. Ayrıca bu tip şanzımanlar otomatik olanlara göre daha az arıza yaşarlar.
Bundan dolayı oldukça masrafsızdırlar. Fakat otomatik olarak üretilen şanzımanlara baktığımızda pratik bir kullanış görebiliriz. Manuellerde otomatik şanzımanların dışında grup mili, vites dişlileri ve çıkış mili bulunuyor. Ayrıca ek olarak prizdirek mili, avare dişlisi, daimi iştirak dişlisi ve senkromeç parçaları da yer alıyor. Tüm bu parçalar uyum içerisinde birlikte çalışırlar.
Yarı Otomatik Şanzıman Türü
Üretimlerinin amacında yarış arabaları olan bu şanzımanlar, ilerleyen zamanlarda araçların performansını arttırdığı görülmüştür. Bu şekilde normal araçlarda da kullanılmaya başlanmıştır. Şanzımanı yarı otomatik yapılı olan arabalarda iki tane krank mili işlem görüyor. Birinci krank miline baktığımız zaman 1,3 ve 5. vitesler için geçiş görevini gerçekleştirdiğini görüyoruz. İkinic kran mili ise 2, 4 ve 6. viteslere için geçiş görevini gerçekleştirir.
Üstelik 7 vitesli arabaların daha sonra piyasaya çıkarılmasıyla birlikte 7. Vitesi destekleyici şekilde üretimler gerçekleşmiştir. Yağsız biçimde üretimi gerçekleştirilen bu şanzımanlar, halk dilinde kuru şanzıman ismiyle anılmasının yanı sıra asla yağ değişimi için ihtiyaç duymazlar. Böylece ekstra masraf harcanmaya gerek olmaz.
Otomatik Şanzıman Türü
Otomatik olan tüm şanzımanlarda vitesin geçişleri araç torkuna, süratine ve devrine göre otomatik şekilde gerçekleşir. Elektronik ve mekanik sistemlerin birlikte çalışmasıyla araca en doğru vitesi bulur. Böylece aracın en verimli haliyle kullanılması sağlanır. Üstelik buna bağlı olarak yakı tasarrufu da gerçekleşir.
CVT Şanzıman Türü
CVT şanzıman türüne baktığımızda karşımıza dişli sistemin dışında olan makara sistemi bulunuyor. Konik yapılı bu makaralar araçların torkunu ve hızını inceleyerek devir sayılarını en iyi şekilde belirliyor. Bazı popüler olan araç markaları bu şanzımanları kullanıyorlar. Güçlü performans sunduğu gibi ekonomik olarak da dikkat çekiyor.
DSG Şanzıman Türü
DSG şanzıman 2000’li yılların başlarında piyasaya sürülmüştür. Oldukça yüksek verimlilikte çalışmasının yanı sıra üst düzey denebilecek kadar sürüş performansı da sunuyor. Bu tarz şanzımanlarda iki farlı türden debriyaj sistemleri yer alıyor.
Birincisine baktığımızda tek vites geçişlerinde aktif olduğu görülüyor. İkincisine baktığımızda çift vites geçişleri için hâlihazırda bekliyor. Böylelikle vites değişimi yapıldığında süratli şekilde gerçekleşiyor. Ayrıca DSG şanzımanlar diğer şanzımanlara göre güç kaybını daha az yaşarlar.
Şanzımanların Arızalanma Sebepleri Nelerdir?
Şanzımanların kendilerine ait olan kullanma süreleri bulunur. Bu süre dolduğu takdirde şanzıman ömrü bitmiş olur. Sonrasında ise tabii ki bu parçanın mutlaka değiştirilmesi gerekir. Şanzımanların diğer parçalara göre biraz daha pahalı olduğu doğrudur. Bundan dolayı araç mutlaka doğru şekilde kullanılarak uzun süre sağlıklı kalmalıdır.
Bunun gerçekleştirilmesi için bakımlarının mutlaka zamanında yapılması gerekir. Şanzımanların arızalanma sebepleri ise şunlardır:
- Engebeli ve bozuk yapılı olan yollarda uzun süre sürüş yapılması durumunda vites kutusuna zarar verilebilir.
- Şanzıman yağı ve sıvının kalitesi kötü olduğunda şanzımanın ömrü azalabilir.
- Debriyaja yarım basılıyken vites değiştirme işlemi gerçekleştiğinde şanzımanın arızalanma oranı artar.
- Vites geçişlerinin çok sert bir şekilde yapılması şanzımanın dişlerine zarar verebilir.
- Aniden sert fren gerçekleştirmek dişlilere arıza sebebi olabilir.
- Şanzımanın yağı zamanında değiştirilmezse ilerleyen zamanlarda dişlilerin aşınması söz konusu olabilir.
- Şanzıman filtresini zamanında değiştirilmemesi şanzımanın ömrünü kısaltabilir.
- Yokuş yukarı şekilde park işlemi gerçekleştirirken vites değiştirmeye çalışıldığında dişliler kırılabilir. Bu durumda ilk önce el freninin çekilmesi doğru bir harekettir.
Sizlere sunmuş olduğumuz bu durumlar şanzımanın arızalanma sebebinin en temel hataları olarak bilinir.
Şanzıman Yağı Hakkında Bilinmesi Gereken Önemli Bilgiler!
Şanzıman yağı aracın korozyona uğramasını ve aşınmasını engelleyen önemli bir unsudur. Eğer araç aşınmalardan ve korozyondan korunmazsa 2 sene içerisinde hurda aşamasına gelebilir. Özel şekilde üretilen bu yağlar düzenli olarak mutlaka değiştirilmelidir. Bu sayede sürtünme kuvveti azalır ve korozyona karşı da korunma sağlanır.
Düzensiz değişimde en kısa zaman içerisinde aracın performans düşüklüğüne tanıklık edebilirsiniz. Vites kutusu içerisinde yer alan dişliler birbirlerine aşırı derece sürttüğü zaman aşınma sayesinde motor gücü de düşecektir. Motor gücü düştüğünde ise acarın ilk günkü performansı için veda edebilirsiniz. Bunun olmaması adına şanzıman yağı mutlaka kaliteli olmalı ve düzenli kullanılmalıdır.
Şanzıman Yağının Nasıl Değiştirilir?
Manuel şanzıman olan araçlarda sürücü tek başına yağı değiştiremez. Bu hususta araç kesinlikle en yakın bir servise götürülmelidir. Ama otomatik şanzımanlı olan araçlarda bu olay hiçbir şekilde söz konusu olmaz. Sürücü kolayca yağ değişimini gerçekleştirebilir. Kaputun açıldıktan sonra üzeri kırmızı renkli olan yağ çubuğu bulunmalıdır. Bulduktan sonra bu çubuk çekilerek çıkartılmalıdır.
Çubuğu iyice temizledikten sonra tekrar yerine takılarak 10 saniye beklenmelidir. Sonrasında yine çubuk çıkarılır ve yağın seviyesi bu şekilde kontrol edilir. Yağ sadece çubuğun uç kısmında görünüyorsa üzerine yağ eklenmelidir. Sonrasında şanzıman yağ çubuğu tekrar yerine takılır ve kaput kapatılır. Bu şekilde değişim tamamlanacaktır.
